Szczególne wymogi przesłuchania dzieci

Zamierzam wytoczyć mężowi sprawę rozwodową. Ponadto, z uwagi na dopuszczanie się przemocy, także względem dzieci, chcę zawiadomić prokuraturę o popełnieniu przestępstwa. Mamy dwójkę niepełnoletnich dzieci. Czy mogą one zostać powołane na świadków w tych sprawach?

Wszystko zależy od okoliczności i wieku dzieci. Ponadto inne reguły obowiązują w sprawach cywilnych (rozwód), a inne w postępowaniu karnym. Oczywiście dzieci pełnoletnie mogą pełnić funkcję świadka na ogólnych zasadach (bez ograniczeń). Niemniej jednak z uwagi na bliski stosunek do strony przysługuje im prawo odmowy składania zeznań. Natomiast możliwość powołania na świadków dzieci małoletnich jest dość mocno ograniczona.

W sprawach małżeńskich, a zatem m.in. w sprawie o rozwód czy separację, małoletni, którzy nie ukończyli lat 13, a zstępni stron, którzy nie ukończyli lat 17, nie mogą być przesłuchiwani w charakterze świadków. Określa tak art. 430 Kodeksu postępowania cywilnego (Dz. U. z 2016 r. poz. 1822 ze zm.). Oznacza to, że także inne osoby niepełnoletnie niż dzieci stron podlegają ograniczeniom, choć przepis dopuszcza tu do sprawy dzieci młodsze niż w przypadku zstępnych małżonków. Co istotne, ograniczenie odnośnie zstępnych stron dotyczy zstępnych każdego z małżonków, a nie jedynie wspólnych zstępnych. Zatem zakaz bycia świadkiem wchodzi w grę także w odniesieniu do dzieci, które małżonek posiada z innego związku.

W postępowaniu karnym dzieci mogą być przesłuchane w charakterze świadka, niemniej należy pamiętać, że takie przesłuchanie stanowi jedną z najtrudniejszych czynności procesowych. W myśl przepisów, jeżeli osoba przesłuchiwana nie ukończyła 15 lat, czynności z jej udziałem powinny być, w miarę możliwości, przeprowadzone w obecności przedstawiciela ustawowego lub faktycznego opiekuna, chyba że dobro postępowania stoi temu na przeszkodzie. Wskazuje tak art. 171 § 3 Kodeksu postępowania karnego (Dz. U. z 2016 r. poz. 1749 ze zm.). Natomiast w sprawach m.in. o przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, przesłuchuje się w charakterze świadka tylko wówczas, gdy jego zeznania mogą mieć istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, i tylko raz, chyba że wyjdą na jaw istotne okoliczności, których wyjaśnienie wymaga ponownego przesłuchania, lub żąda tego oskarżony, który nie miał obrońcy w czasie pierwszego przesłuchania pokrzywdzonego. Przesłuchanie przeprowadza sąd na posiedzeniu z udziałem biegłego psychologa. Zasady te stosuje się również do małoletniego pokrzywdzonego, który w chwili przesłuchania ukończył 15 lat, ale tylko wtedy, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że przesłuchanie w innych warunkach mogłoby wywrzeć negatywny wpływ na jego stan psychiczny.