Świadkowie testamentu ustnego

Miesiąc temu mój ciężko chory ojciec złożył w obecności rodziny oświadczenie dotyczące porządku dziedziczenia jego majątku. Ojciec nie był w stanie samodzielnie napisać testamentu na kartce, gdyż był bardzo osłabiony, niemniej był świadom decyzji, którą podjął. Tydzień później ojciec zmarł. Czy złożone przez niego oświadczenie (określone przez niego jako testament) może być formalnie uznane za testament ustny? Czy członkowie rodziny mogą pełnić rolę świadków takiego testamentu?

Członkowie rodziny mogą pełnić funkcję świadka testamentu ustnego, chociaż obowiązują w tym zakresie pewne ograniczenia. Przede wszystkim nie każda osoba obecna przy "sporządzaniu" takiego testamentu (tj. wyrażaniu przez daną osobę swojej ostatniej woli) może być uznana za świadka testamentu ustnego. Przewiduje się bowiem względną i bezwzględną niezdolność do bycia świadkiem testamentu.

Bezwzględnie nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu:

1) kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych,

2) niewidomy, głuchy lub niemy,

3) kto nie może czytać i pisać,

4) kto nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament,

5) skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.

Przewiduje to art. 956 K.c.

Jeśli są spełnione warunki do wyrażenia testamentu w formie ustnej, kluczowe jest to, czy przy tej czynności było obecnych jednocześnie co najmniej trzech świadków. Nawet zatem, gdy osoba, o której mowa w wymienionych wcześniej punktach 1-5, była obecna przy wyrażaniu ostatniej woli przez ojca Czytelnika, nie może być ona uznana za świadka testamentu ustnego.

Przepisy przewidują również tzw. względną niezdolność do bycia świadkiem testamentu ustnego, tj. wynikającą nie tyle z kryteriów dotyczących samej osoby świadka, co relacji świadka względem testatora. W myśl przepisów nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia. Określa tak art. 957 § 1 K.c. Gdyby zdarzyło się, że świadkiem była jedna z osób wskazanych w tym przepisie, nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia. Niemniej jednak, gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament.

Warto również przypomnieć, że testament ustny jest dopuszczalny wyjątkowo, tj. jeśli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione.