Rozliczenie spadkobiercy z osobą korzystającą ze spadku

Przez prawie dwa lata syn mojego byłego męża dysponował spadkiem po nim - nabył go w drodze dziedziczenia ustawowego. Niedawno odnalazł się testament własnoręczny zmarłego, w którym zapisuje on spadek synowi oraz mnie, byłej żonie. Czy mam prawo do spadku skoro sprawa sądowa odbyła się już kilka lat wcześniej, a nikt nie wiedział o istnieniu testamentu?

TAK. Mimo tego, że nabycie spadku nastąpiło wiele lat przed odkryciem testamentu, z formalnego punktu widzenia przyjmuje się, iż od samego początku (od śmierci spadkodawcy) dziedziczenie nastąpiło zgodnie z tym ważnym testamentem. Innymi słowy, że orzeczenie sądu stwierdzające nabycie spadku z mocy ustawy stało się nieaktualne w tym sensie, iż należy je obecnie zmienić. Nie można oczywiście niczego zarzucać synowi zmarłego, gdyż skoro nie wiedział o istnieniu testamentu, miał prawo sądzić, że spadek mu się należy, co formalnie potwierdził sąd wydając stosowne orzeczenie.

W takiej sytuacji pojawia się konieczność rozliczenia prawdziwego spadkobiercy z rzekomym spadkobiercą. Wynika ona choćby z tego faktu, że w międzyczasie mogło dojść przykładowo do zużycia się rzeczy należących do spadku czy dokonania jakichś nakładów, ulepszeń. W takiej sytuacji przepisy nakazują stosować regulacje o rozliczeniu między właścicielem a samoistnym posiadaczem rzeczy. Należy przyjąć, że skoro syn zmarłego nie wiedział o testamencie, trzeba go traktować jako posiadacza (spadkobiercę) w dobrej wierze. Dlatego też nie jest on zobowiązany do zapłaty wynagrodzenia rzeczywistemu spadkobiercy za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny za ich zużycie ani za ich pogorszenie lub utratę. Ponadto zachowuje pobrane pożytki cywilne, o ile były one wymagalne przez ten czas (np. czynsz, który przynosił lokal należący do spadku, jeżeli był wynajęty). Wynika to z art. 224 § 1 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 1964 r. nr 16, poz. 93 ze zm.).

Gdyby natomiast na przedmioty spadkowe poczyniono nakłady, to rzekomy spadkobierca może żądać zwrotu nakładów koniecznych (np. wymalowania ścian odziedziczonego mieszkania), o ile nie mają one pokrycia w korzyściach, które uzyskał z rzeczy. Natomiast zwrotu innych nakładów może żądać, jeżeli zwiększają one wartość rzeczy w chwili jej wydania właścicielowi (rzeczywistemu spadkobiercy).

W opisanej sytuacji warto również zwrócić uwagę, że syn zmarłego nie tyle nie jest spadkobiercą, co w rzeczywistości odziedziczył na mocy testamentu inny udział w spadku niż pierwotnie myślał.

W celu doprowadzenia do powyższego rozliczenia rzeczywisty spadkobierca musi uzyskać potwierdzenie swoich praw do spadku. Pierwotnie wydane postanowienie sądowe o stwierdzeniu nabycia spadku nie staje się automatycznie nieważne. Trzeba bowiem złożyć do sądu stosowny wniosek o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku. Należy to zrobić przed upływem roku od dnia, w którym wnioskodawca uzyskał możliwość powołania podstawy uzasadniającej zmianę.