Jak obliczyć wysokość zachowku?

Dwa miesiące temu zmarła moja mama pozostawiając testament. Powołała w nim do spadku dwójkę mojego rodzeństwa. Nie zostałem formalnie wydziedziczony, jednak mama uznała zapewne, że spadek mi się nie należy z uwagi na mój wyższy status majątkowy w porównaniu do rodzeństwa. Czy w takiej sytuacji mam prawo do zachowku? Jeśli tak, to w jaki sposób go obliczyć?

Jeśli w testamencie nie doszło do wydziedziczenia, to osoba uprawniona ma prawo dochodzić zachowku. Samo niepowołanie w testamencie do spadku (np. dziecka) nie jest formalnym (prawnym) wydziedziczeniem. Bez znaczenia z prawnego punktu widzenia jest tutaj status majątkowy uprawnionego do zachowku.

Ostateczna wysokość zachowku zawsze zależy od dwóch czynników - wielkości "udziału" oraz wysokości masy spadkowej, którą spadkodawca pozostawił. Pamiętać trzeba również o pewnych regulacjach szczególnych, tj. sytuacjach, gdy do tej masy dolicza się m.in. darowizny dokonane w przeszłości. Podobnie pewne darowizny czy zapisy zaliczane są na poczet zachowku, zatem czasem uprawniony po śmierci otrzyma mniejsze przysporzenie. Celem instytucji zachowku jest ochrona interesów majątkowych najbliższych członków rodziny poprzez zapewnienie im roszczenia pieniężnego odpowiadającego określonemu ułamkowi wartości udziału w spadku.

Zgodnie z przepisami zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. W innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału. Wynika to z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego. Przykładowo zatem, jeżeli Czytelnik ma dwójkę rodzeństwa, zasadniczo otrzymałby 1/3 spadku (jeśli nie byłoby innych spadkobierców ustawowych). Zatem jego zachowek wynosiłby 1/6 wartości spadku (przy założeniu, że jest osobą pełnoletnią, otrzymuje 1/2 tego, co uzyskałby przy dziedziczeniu ustawowym).

Powyższy ułamek mnoży się przez wartość masy spadkowej. Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów szczegółowych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Darowizny zalicza się, jeśli zostały uczynione nie dawniej niż w ciągu 10 lat od otwarcia spadku, natomiast darowizny uczynione na rzecz osób będących spadkobiercami bądź uprawnionymi do zachowku dolicza się niezależnie od czasu, kiedy zostały uczynione. Jeśli więc wartość spadku wynosi np. 200 tys. zł, ale uczyniono darowizny o wartości 100 tys. zł, to dla ustalenia wysokości zachowku przyjmuje się fikcję, jakoby te darowizny powiększały masę spadkową. Wówczas od kwoty 300 tys. zł oblicza się wysokość zachowku, mnożąc tę kwotę przez udział przysługujący uprawnionemu do zachowku.