Kiedy można dochodzić roszczenia o zachowek?

Ojciec pominął mnie w testamencie i wyznaczył na spadkobierców moje rodzeństwo. Uznał, że ja za jego życia, jako najstarsze dziecko, otrzymałam pomoc w największym zakresie. Nie zostałam jednak formalnie wydziedziczona. Zamierzam dochodzić zachowku. Kiedy spadkobiercy mają obowiązek uregulować wobec mnie to zobowiązanie? Ze wstępnych rozmów wynika, że może to długo potrwać, bo spadkobiercy zasłaniają się trudnościami w obliczeniu wartości spadku.

Zachowek stanowi zagwarantowaną prawem minimalną część majątku spadkodawcy, która przypada określonym w ustawie osobom niezależnie od tego, czy zostały powołane do spadku w testamencie. Zachowek przysługuje m.in. zstępnym spadkodawcy. Jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeśli zstępny uprawniony jest małoletni, wartość zachowku wynosi 2/3 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - 1/2 wartości tego udziału.

Odnośnie terminu zapłaty zachowku zdarza się, że sam spadkodawca wskazuje w testamencie kiedy stosowne świadczenie powinno być przez spadkobierców wykonane. Należy mieć na uwadze, że omawiane uprawnienie wynika bezpośrednio z przepisów i powinno stosować się do niego reguły określone w ustawie, które mają na celu ochronę praw uprawnionego do zachowku. W zakresie wymagalności zachowku zastosowanie znajduje przepis art. 455 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.). Zgodnie z nim, jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 8 marca 2013 r., sygn. akt I ACa 733/12).

Roszczenie o zachowek przedawnia się z upływem 5 lat, licząc od ogłoszenia testamentu.

Określenie terminu wymagalności roszczenia o wypłatę zachowku ważne jest także z tego powodu, że roszczenie to ulega przedawnieniu. Następuje to w ciągu pięciu lat, licząc od ogłoszenia testamentu (art. 1007 § 1 K.c.). Początek biegu przedawnienia roszczenia o zachowek liczony od chwili wymagalności tego roszczenia powinno się ustalać dla każdego przypadku osobno. Zgodnie z orzecznictwem sformułowanie zawarte w art. 1007 § 1 K.c. powinno być tak odczytywane, aby wiodło do rozstrzygnięć uwzględniających słuszny interes uprawnionych do zachowku. Wniesienie pozwu z żądaniem zapłaty zachowku przerywa bieg przedawnienia roszczenia o zachowek, nawet jeżeli ostatecznie żądana kwota zachowku okaże się wyższa od sformułowanej w pozwie (np. uprawniony wniósł pozew na 20 tys. zł, a okazało się, że zachowek przysługuje mu w kwocie 40 tys. zł).