Zawiadomienie o przestępstwie

W moim sąsiedztwie doszło do przemocy domowej. Kilka osób zostało wezwanych na świadka w sprawie karnej. Okazało się, że wiele osób było w pełni świadomych, do jakich zdarzeń dochodzi w mieszkaniu sprawcy. Żadna z tych osób nie zdecydowała się jednak na zawiadomienie Policji o tych zdarzeniach. Czy świadkom można postawić zarzut w związku z ich bierną postawą w tej sprawie?

Sprawa jest złożona i zasadniczo częściej takie przypadki rozpatruje się jako naruszenie norm o charakterze moralnym, niż norm prawnych. Wynika to z faktu, iż zasadniczo przepisy nie przewidują powszechnego - prawnego - obowiązku zawiadomienia o przestępstwie. Stanowi się jedynie, że każdy dowiedziawszy się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym prokuratora lub Policję. Wynika to z art. 304 § 1 Kodeksu postępowania karnego (Dz. U. z 1997 r. nr 89, poz. 555 ze zm.). Przepis akcentuje zatem "społeczność" obowiązku, wyraźnie wskazując, że nie chodzi tutaj o zobowiązanie prawne. Tym samym osoba, która takiego obowiązku nie wykona, nie może zostać pociągnięta do odpowiedzialności prawnej. Celem tej regulacji jest więc uwrażliwienie obywateli na to, co się dzieje wokół nich, tym samym stworzenie pewnego wzorca zachowań dobrego obywatela.

Natomiast inaczej przedstawia się sprawa w odniesieniu do różnego rodzaju instytucji publicznych. W myśl przepisów, instytucje państwowe i samorządowe, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przestępstwa ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym prokuratora lub Policję oraz przedsięwziąć niezbędne czynności do czasu przybycia organu powołanego do ścigania przestępstw lub do czasu wydania przez ten organ stosownego zarządzenia, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa. W tym przypadku obowiązek ma już charakter prawny i jego niedopełnienie może skutkować pociągnięciem do odpowiedzialności karnej i dyscyplinarnej.

Od powyżej określonych zasad są wyjątki, czyli sytuacje, gdy w stosunku do zwykłego obywatela obowiązek zawiadomienia przybiera charakter obowiązku prawnego. Katalog tych przestępstw zawiera art. 240 Kodeksu karnego (Dz. U. z 1997 r. nr 88, poz. 553 ze zm.). Chodzi tu o przestępstwa najgroźniejsze, przykładowo o przestępstwo zabójstwa. Przepis nakazuje informować organy ścigania niezwłocznie, ale tylko wtedy, jeśli posiadane wiadomości są wiarygodne. Osoba, która naruszy prawny obowiązek niezwłocznego zawiadomienia o dokonaniu, karalnym przygotowaniu bądź usiłowaniu popełnienia przestępstwa, sama popełnia przestępstwo, za które grozi kara pozbawienia wolności do lat trzech.