Wysokość zachowku dla dzieci

Niedawno zmarł mój ojciec. Pozostawił testament, w którym spadek przekazał swojej partnerce. Ja oraz brat nic nie otrzymaliśmy - ani w postaci powołania do spadku, ani w formie zapisów testamentowych czy darowizn za życia ojca. Dowiedziałem się, że mamy prawo domagać się wypłacenia zachowku. Czym jest zachowek? Jaka jest jego wysokość?

W opisanej sytuacji Czytelnik oraz jego brat mają prawo do zachowku. Zgodnie z przepisami zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należy się zachowek. Przewiduje to art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu czy w postaci świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Wysokość zachowku może być różna. Jeśli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępnym uprawnionym jest małoletni, jego wysokość stanowi 2/3 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, natomiast w innych wypadkach - połowa wartości tego udziału. Prawo do zachowku wynika ze względu na bliski stosunek rodzinny łączący uprawnionego ze spadkodawcą. Spadkodawca ma moralny obowiązek rozporządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci z uwzględnieniem osób jemu najbliższych. Jednocześnie ma swobodę decydowania o tym, komu i w jakiej wysokości przekaże swój majątek. Regulacje dotyczące zachowku służą więc ochronie, w pewnym zakresie, interesu majątkowego najbliższych członków rodziny spadkodawcy przed niekorzystnymi i krzywdzącymi ich rozporządzeniami spadkodawcy. Instytucja ta ma na celu wzmocnienie rodziny i ochronę interesów majątkowych jej poszczególnych członków. Ma silne uzasadnienie aksjologiczne nie tylko w normach prawnych, ale także w wartościach pozaprawnych, powszechnie akceptowalnych w społeczeństwie. W orzecznictwie podkreśla się, że zobowiązania z tytułu zachowku w kręgu rodzinnym powinny być zaspokajane dobrowolnie, w sposób i w terminie wspólnie uzgodnionym pomiędzy uprawnionymi i zobowiązanym, w miarę możliwości bez potrzeby występowania z tymi roszczeniami na drogę postępowania sądowego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 października 2022 r., sygn. akt II CSKP 306/22).

Należy pamiętać, że w pewnych przypadkach zobowiązanym do zapłacenia zachowku może być nie tylko spadkobierca. Dotyczy to osoby, na rzecz której spadkodawca dokonał zapisu windykacyjnego, oraz osoby, która otrzymała darowiznę (doliczaną do spadku). Zakres odpowiedzialności tych osób jest jednak ograniczony.